PHÒNG, CHỐNG THIÊN TAI Ở CẤP XÃ CẦN LINH HOẠT HƠN

Quỹ QPT chia sẻ mô hình ứng phó cơ sở, nâng cao năng lực cấp xã tại Diễn đàn “Phòng, chống thiên tai và cảnh báo sớm trong vận hành chính quyền hai cấp”

Ngày 12-8, tại Ninh Bình, Báo Nông nghiệp và Môi trường phối hợp Cục Quản lý đê điều và Phòng, chống thiên tai, Quỹ Cộng đồng phòng tránh thiên tai và Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Ninh Bình tổ chức diễn đàn “Phòng, chống thiên tai và cảnh báo sớm trong vận hành chính quyền hai cấp”. Sự kiện quy tụ lãnh đạo các cơ quan quản lý, chuyên gia, nhà khoa học và đại diện chính quyền địa phương nhằm thảo luận những vấn đề cấp thiết trong công tác phòng, chống thiên tai, đặc biệt là khi mô hình chính quyền địa phương hai cấp (tỉnh – xã) chính thức vận hành từ ngày 1-7-2025.

Với diễn đàn “Phòng, chống thiên tai và cảnh báo sớm trong vận hành chính quyền hai cấp” tại Ninh Bình, Quỹ Cộng đồng phòng tránh thiên tai tiếp tục khẳng định vai trò tiên phong trong kết nối nguồn lực, thúc đẩy các mô hình ứng phó hiệu quả ngay tại cơ sở. QPT không chỉ chia sẻ kinh nghiệm hơn một thập kỷ hoạt động mà còn đề xuất nhiều giải pháp để tăng tính linh hoạt, thích ứng cho cấp xã 

Phát biểu khai mạc, nguyên Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Chủ tịch Quỹ Cộng đồng phòng tránh thiên tai Cao Đức Phát nhấn mạnh: Việt Nam hằng năm phải đối mặt với nhiều loại hình thiên tai, gây thiệt hại lớn về người và tài sản. Trong đó, công tác dự phòng giữ vai trò then chốt, bao gồm chuẩn bị về tổ chức, nhân lực, phương tiện, nguồn lực và hoàn thiện cơ chế, chính sách. Việc chuyển sang mô hình chính quyền hai cấp đặt ra yêu cầu sớm làm rõ hệ thống chỉ đạo, đầu mối, thẩm quyền, kế hoạch ứng phó và cơ chế vận hành để duy trì năng lực ứng phó tại cơ sở.

Ông Phát cho rằng cấp xã cần được xác định rõ lực lượng chủ chốt như quân đội, công an, đoàn thể; có phương án bố trí và quản lý phương tiện, vật tư phân tán, tránh dồn quá nhiều về trung tâm; đồng thời kế thừa, nâng cấp các kế hoạch ứng phó cũ để phù hợp cơ cấu mới. “Nếu cấp xã chủ động và được trao quyền rõ ràng, phản ứng tại chỗ sẽ nhanh hơn, hiệu quả hơn, giảm thiểu thiệt hại do thiên tai ngày càng cực đoan”, ông nhấn mạnh.

Thực tế 10 năm qua cho thấy, thiên tai tại Việt Nam diễn biến phức tạp, trung bình mỗi năm có khoảng 240 người chết và mất tích, thiệt hại kinh tế gần 30.000 tỷ đồng. Từ cuối 2024 đến nay, nhiều tỉnh miền núi phía Bắc và miền Trung hứng chịu mưa lũ trái mùa, lũ quét, sạt lở nghiêm trọng. Điển hình, trận lũ quét ngày 22-7 vừa qua tại bản Xiềng Tắm (xã Mỹ Lý, tỉnh Nghệ An) cuốn trôi hơn 50 căn nhà, phá hủy hạ tầng, khiến nhiều người thương vong.

Theo ông Nguyễn Xuân Tùng – Phó Trưởng phòng Phòng ứng phó và khắc phục hậu quả thiên tai (Cục Quản lý đê điều và Phòng, chống thiên tai), mô hình chính quyền hai cấp đã trao cho UBND cấp xã nhiều thẩm quyền mới: xây dựng, tu bổ công trình phòng, chống thiên tai; tiếp nhận, phân bổ nguồn lực cứu trợ; tổ chức cưỡng chế sơ tán và bố trí chỗ ở tạm cho người dân di dời; quản lý quỹ phòng, chống thiên tai… Những điều chỉnh này giúp tăng tính chủ động, rút ngắn thời gian phản ứng và nâng cao hiệu quả ứng phó trước thiên tai bất thường.

Tại diễn đàn, Quỹ Cộng đồng phòng tránh thiên tai giới thiệu mô hình “Cộng đồng an toàn” với các công trình tránh trú bão đa năng, trường học và trạm y tế kiên cố, kết hợp hoạt động bảo vệ môi trường và hỗ trợ sinh kế. Đây là kết quả từ hàng trăm dự án do quỹ triển khai tại nhiều địa phương, huy động nguồn lực xã hội để xây dựng hạ tầng ứng phó ngay tại cộng đồng. 

Cục Khí tượng Thủy văn cũng trình bày hệ thống cảnh báo lũ quét, sạt lở đất thời gian thực, có thể tích hợp vào quy trình chỉ đạo từ tỉnh xuống xã, giúp cảnh báo kịp thời cho người dân.

Các chuyên gia thống nhất rằng sự phối hợp chặt chẽ giữa ba mắt xích: cấp tỉnh – cấp xã – cộng đồng là yếu tố quyết định để hệ thống vận hành hiệu quả. Trong đó, cấp xã đóng vai trò tuyến đầu; cấp tỉnh bảo đảm chỉ đạo, điều phối; cộng đồng là lực lượng thực hiện và hưởng lợi trực tiếp. Sự gắn kết này giúp giảm thiểu thiệt hại về người và tài sản, nhất là trong bối cảnh biến đổi khí hậu làm gia tăng rủi ro thiên tai.

Phát biểu bế mạc, Phó Tổng Biên tập Báo Nông nghiệp và Môi trường Lê Trọng Đảm chỉ ra rằng, dù pháp luật đã trao thêm quyền, nhiều địa phương vẫn thận trọng khi áp dụng. Đội ngũ cán bộ xã phần lớn mới điều động từ huyện về, còn thiếu kinh nghiệm xử lý tình huống phức tạp. Các lĩnh vực liên quan như chăn nuôi, thú y, trồng trọt, lâm nghiệp, thủy lợi… cũng gặp vướng mắc khi triển khai ở cấp cơ sở. Do đó, ông nhấn mạnh cần tiếp tục đào tạo, tập huấn, đồng thời phát huy vai trò của các tổ chức xã hội như Quỹ Cộng đồng phòng tránh thiên tai trong việc kết nối nguồn lực, chia sẻ kinh nghiệm và thúc đẩy sáng kiến ứng phó.

Diễn đàn khép lại với thông điệp: phòng, chống thiên tai ở cấp xã phải linh hoạt, thích ứng nhanh và dựa trên sức mạnh cộng đồng. Đây không chỉ là yêu cầu của thực tiễn ứng phó, mà còn là giải pháp bền vững để bảo vệ tính mạng, tài sản và sinh kế của người dân trước những thách thức thiên tai ngày càng khốc liệt.

• phòng chống thiên tai
• Cấp xã linh hoạt
• Cảnh báo sớm