Một năm 2024 gồng mình chống chịu với thách thức lớn từ biến đổi khí hậu

Những năm gần đây, biến đổi khí hậu đang ảnh hưởng mạnh mẽ đến trái đất. Năm 2024, tình trạng này tiếp tục diễn biến phức tạp, để lại nhiều thiệt hại cho Việt Nam.

Thế giới quay cuồng vì biến đổi khí hậu

Năm 2024 ghi nhận nhiều kỷ lục thời tiết đáng buồn, đây là năm có mức nhiệt cao nhất từng được ghi nhận, kỷ lục nhiệt độ tại nhiều nước bị phá vỡ, những cơn bão mạnh nhất trong nhiều năm cũng xuất hiện.

Bão tăng về cả số lượng và cường độ

Bão Milton, hình thành ở Vịnh Mexico vào đầu tháng 10, là một điển hình về cách biến đổi khí hậu khuếch đại thời tiết khắc nghiệt. Do nhiệt độ nước cao, cơn bão nhanh chóng chuyển từ bão nhiệt đới lên đến cấp 5 (cấp cao nhất trong thang bão của Mỹ). Helene đổ bộ vào đất liền vào ngày 26 tháng 9 năm 2024, gần Perry (bang Florida, Mỹ) với sức gió 220 km/h, khiến 247 người thiệt mạng và trở thành cơn bão gây ra nhiều cái chết thứ tư ở Mỹ kể từ năm 1963.

Một nhóm nhà khoa học của World Weather Attribution sau đó đã công bố một phân tích về cách biến đổi khí hậu ảnh hưởng đến bão Helene. Họ chỉ ra rằng ngày nay, những cơn bão mạnh như Helene có xác suất xảy ra cao hơn khoảng 2,5 lần so với trước đây. Chúng xảy ra trung bình cứ 130 năm một lần trong điều kiện khí hậu tiền công nghiệp nhưng hiện chỉ còn 1/53 khả năng xảy ra trong bất kỳ năm nào. Một nhóm nhà khoa học tại Climate Central thì ước tính, nhiệt độ bề mặt biển ấm bất thường (dẫn tới hình thành bão Helene) cũng có xác suất xảy ra cao hơn từ 400 đến 800 lần do biến đổi khí hậu.

Biến đổi khí hậu làm tăng lượng mưa của bão Helene khoảng 10%, gây ra trận lũ lụt thảm khốc tại Appalachians – một thảm họa vốn có xác suất xảy ra 1 lần trong 115 năm nay đã chuyển thành 1 lần trong 70 năm. Nhưng không chỉ có bão. Mưa cũng lớn hơn và để lại hậu quả nặng nề hơn. Vào tháng 9 và tháng 10, những trận mưa lớn ngoài sức tưởng tượng đã tấn công nhiều vùng ở châu Âu, bao gồm cả Tây Ban Nha – nơi lũ quét giết chết hơn 200 người và nhấn chìm hàng nghìn ngôi nhà trong bùn đất. Ở phía Bắc Kerala, Ấn Độ, một trận mưa gió mùa cực lớn vào ngày 30 tháng 7 cũng gây ra lở đất lớn khiến hàng trăm người thiệt mạng.

Nắng nóng và hạn hán lan rộng

Theo dữ liệu của Cơ quan Hàng không Vũ trụ Mỹ (NASA) thì ngày 22 tháng 7 năm 2024 là ngày nóng nhất từng được ghi nhận trên hành tinh, với nhiệt độ trung bình toàn cầu đạt 17,16°C. Cần nhắc lại, đó là nhiệt độ trung bình toàn cầu, bao gồm dữ liệu từ những nơi nóng kỷ lục đến những vùng đất lạnh giá dưới 0°C như Siberia, Bắc Cực và Nam Cực.

Theo phân tích của Climate Central, gần một nửa số người trên Trái Đất vào ngày đó đã trải qua nhiệt độ nguy hiểm, một thực tế đã xảy ra với xác suất cao hơn 3 lần do biến đổi khí hậu. Climate Central cũng ước tính từ tháng 6 đến tháng 8, hơn 2 tỷ người – hoặc 1/4 dân số toàn cầu – đã phải đối mặt với ít nhất 30 ngày nhiệt độ nóng nguy hiểm, và điều này cũng xảy ra với xác suất cao hơn 3 lần do biến đổi khí hậu.

Trên toàn cầu, kỷ lục về nhiệt độ cũng bị phá vỡ ở nhiều nơi. Nhật Bản đã ghi nhận mùa hè nóng nhất từ trước đến nay với hàng nghìn sự kiện “nóng cực độ”. Một số khu vực của Trung Quốc cũng ghi nhận thời tiết nóng kỷ lục vào tháng 8, trong khi kỷ lục của Úc về ngày nóng nhất trong tháng 8 đã bị phá vỡ với nhiệt độ 41,6°C được mô tả là “kinh ngạc” trong mùa đông của quốc gia này.

Ở những vùng khô hạn trên hành tinh, hiện tượng nóng lên toàn cầu có thể làm trầm trọng thêm tình trạng hạn hán và cháy rừng vì nhiệt độ cao làm tăng quá trình bốc hơi, làm khô đất và thảm thực vật. Điều này có thể kiểm chứng tại rừng mưa Amazon, nơi mà số ngày cực kỳ khô và nóng dễ gây cháy rừng đã gia tăng gấp ba lần so với thời tiền công nghiệp. Và đến năm 2050, những tình trạng này có thể khiến 10% đến 47% rừng Amazon chịu đủ áp lực để kích hoạt điểm giới hạn, sụp đổ và khiến rừng trở thành thảo nguyên cỏ với một ít cây bụi còn sót lại.

Năm 2024, cháy rừng đã thiêu rụi hơn 13 triệu hecta rừng mưa nhiệt đới ở Brazil, giải phóng khoảng 150 triệu tấn carbon dioxide (CO2), tương đương 1/3 lượng ô nhiễm do nhiên liệu hóa thạch hàng năm của Brazil. World Weather Attribution ước tính, biến đổi khí hậu đã làm tăng khả năng xảy ra hạn hán ở Amazon lên gấp 10 đến 30 lần. Do đó, các trận cháy rừng ở đây cũng gây thiệt hại nhiều hơn khoảng 40%.

Thiên tai tàn phá Việt Nam

Đối mặt với 21/22 loại hình thiên tai trong một năm

Từ đầu năm đến nay, thiên tai ở nước ta xảy ra rất khốc liệt, cực đoan với nhiều loại hình thiên tai tại khắp các vùng miền trên cả nước. Đến nay, đã xảy ra 9 cơn bão, 1 áp thấp nhiệt đới, 232 trận mưa lớn, ngập úng, lũ, lũ quét, sạt lở đất; nhiều trận dông lốc, động đất và gió mạnh, sóng lớn trên biển.

Do ảnh hưởng của hiện tượng El Nino, năm 2024 hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn cao hơn trung bình mọi năm trước đây và cao hơn năm 2023. Những tháng đầu năm, các tỉnh thành phía Nam phải căng mình chống chịu hạn hán, xâm nhập mặn. Tính đến ngày 15/4/2024 đã có hơn 2.000 ha cây trồng trên địa bàn trên địa bàn tỉnh Đắk Lắk bị ảnh hưởng do hạn hán kéo dài. Nhiều địa phương phía Nam của tỉnh đang đối diện với tình trạng thiếu nước sản xuất, nước sinh hoạt nghiêm trọng. Thời tiết thất thường còn ảnh hưởng tới cây cối, mùa vụ và chăn nuôi. Tình hình nước mặn xâm nhập trên địa bàn tỉnh Sóc Trăng trong mùa khô năm 2024 diễn biến phức tạp, cao điểm từ tháng 2-3/2024. 

Nếu từ tháng 6 - 8, các sông ở Bắc Bộ chỉ có lũ nhỏ thì sang tháng 9, trên phần lớn các sông ở Bắc Bộ đã xuất hiện đợt lũ lớn và lũ lịch sử do ảnh hưởng của hoàn lưu bão số 3. Mực nước đỉnh lũ trên sông Thao, sông Lô, sông Cầu, sông Thương, sông Lục Nam, sông Thái Bình, sông Hoàng Long và nhiều sông suối khu vực hạ lưu sông Hồng-Thái Bình và cửa sông ven biển đều vượt mức báo động 3. Lũ lớn kéo theo ngập lụt sâu diện rộng từ ngày 7 - 15/9 ở các tỉnh Lào Cai, Yên Bái, Phú Thọ, Thái Nguyên, Cao Bằng, Lạng Sơn, Tuyên Quang, Bắc Kạn và các tỉnh Đồng bằng Bắc Bộ (Hà Nam, Hà Nội, Ninh Bình, Nam Định, Thái Bình, Hưng Yên, Hải Dương...), gây thiệt hại lớn đến người và tài sản.

Trong năm 2024 cũng đã xảy ra 39 đợt lũ quét và sạt lở đất nghiêm trọng trên phạm vi 32 tỉnh thuộc khu vực trung du và miền núi các tỉnh Bắc Bộ, Trung Bộ và Tây Nguyên. Phần lớn đều gây thiệt hại về người và tài sản, đặc biệt là ở khu vực vùng núi các tỉnh Bắc Bộ. Thiệt hại nặng nề nhất là ở các tỉnh Hà Giang, Lào Cai, Yên Bái và Cao Bằng. Bên cạnh đó, thống kê cho thấy tổng cộng đã có 18 đợt không khí lạnh, 19 đợt nắng nóng trên phạm vi cả nước; tình trạng hạn mặn diễn ra sớm ở đồng bằng sông Cửu Long, thiếu nước nghiêm trọng tại Trung Bộ và Tây Nguyên... Nhiều đợt mưa dông trên diện rộng kèm các hiện tượng dông, lốc, sét gây thiệt hại về người và tài sản. Mưa lớn cục bộ gây ngập lụt tại các vùng trũng, thấp và các đô thị nhiều vùng trên cả nước.

Cơn bão Yagi đi vào lịch sử với mức độ thiệt hại nghiêm trọng

Bão số 3 (bão Yagi, từ 3 - 8/9/2024) là cơn bão mạnh nhất trong 30 năm qua trên biển Đông và trong 70 năm qua trên đất liền. Bão có nhiều đặc điểm chưa từng có tiền lệ, là cơn bão có cường độ rất mạnh, sức tàn phá rất lớn, thời gian lưu bão trên đất liền kéo dài, phạm vi ảnh hưởng rất rộng; hoàn lưu bão gây mưa lớn diện rộng toàn Bắc Bộ và Thanh Hóa.

Bão Yagi tăng cấp nhanh, thời gian duy trì siêu bão lâu, không giảm cấp theo quy luật thông thường, hoàn lưu bão cũng bất thường khi gây mưa rất lớn ở 26 tỉnh, thành phố khu vực Bắc Bộ, gây ra lũ lịch sử trên nhiều tuyến sông.

Bão số 3 và mưa lũ sau bão đã làm 345 người chết và mất tích, gây thiệt hại rất lớn về nông nghiệp; hệ thống cơ sở hạ tầng điện lực, thông tin liên lạc, giao thông, y tế, giáo dục; tổng thiệt hại về kinh tế ước tính trên 81.700 tỷ đồng. Thiên tai năm 2024 đã làm 514 người chết, mất tích (gấp 3,04 lần so với năm 2023 và 2,44 lần trung bình 10 năm từ 2014-2023); 2.207 người bị thương. Thiệt hại về kinh tế ước tính khoảng 88.748 tỷ đồng (gấp 9,52 lần với năm 2023 và 4,19 lần trung bình 10 năm từ 2014-2023).

Sang năm mới 2025, thiên tai còn diễn biến phức tạp và khó lường. Trong năm 2025, nắng nóng kỷ lục hay mưa lớn đột biến vẫn có khả năng xảy ra cục bộ ở nước ta do sự nóng lên của trái đất. Còn đánh giá trên trên phạm vi diện rộng toàn miền hay cả nước, thời tiết năm tới sẽ không gay gắt, khốc liệt như năm 2024.

• thiên tai năm 2024
• Biến đổi khí hậu