Cảnh báo sớm lũ quét, sạt lở đất – từ công nghệ đến hành động tại cộng đồng

Sáng ngày 25/4/2025, tại Hà Nội, Quỹ Cộng đồng Phòng tránh thiên tai phối hợp cùng Bộ Nông nghiệp và Môi trường tổ chức tọa đàm với chủ đề “Cảnh báo sớm lũ quét, sạt lở đất – từ công nghệ đến hành động tại cộng đồng”.

 Đây là hoạt động quan trọng được Quỹ Cộng đồng phòng tránh thiên tai đặt trọng tâm trong năm 2025 nhằm đánh giá thực trạng, chia sẻ kinh nghiệm và đề xuất giải pháp thúc đẩy việc triển khai hệ thống cảnh báo sớm thiên tai đến tận các vùng sâu, vùng xa – nơi người dân thường chịu tổn thất nặng nề nhất.

Từ chính sách đến hành động tại cộng đồng

Trong những năm gần đây, thiên tai, đặc biệt là lũ quét và sạt lở đất, diễn biến ngày càng phức tạp, gây thiệt hại nghiêm trọng về người và tài sản. Trước thực trạng đó, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định 1262/QĐ-TTg phê duyệt Đề án “Cảnh báo sớm sạt lở đất, lũ quét khu vực miền núi, trung du Việt Nam” giai đoạn 2023–2030. Triển khai thực hiện đề án, Quỹ Cộng đồng Phòng tránh thiên tai đã có những dự án hiệu quả trong việc đưa các sáng kiến phòng tránh thiên tai đến gần hơn với người dân, với phương châm “từ cộng đồng – vì cộng đồng”.

Theo TS. Cao Đức Phát – Chủ tịch Quỹ Cộng đồng phòng tránh thiên tai, đến nay, Quỹ đã hỗ trợ triển khai 903 trạm đo mưa, lắp đặt 24 tháp cảnh báo lũ, thành lập 85 đội xung kích cấp xã tại các khu vực có nguy cơ cao. Không chỉ đầu tư hạ tầng, Quỹ còn hỗ trợ đào tạo, tập huấn cộng đồng địa phương, xây dựng bản đồ nguy cơ sạt lở và hệ thống trực tuyến tích hợp dữ liệu cho chính quyền địa phương và cơ quan khí tượng.

Đánh giá từ Bộ NN&MT: “Công nghệ đã có, nhưng hành động vẫn là chìa khóa”

Thứ trưởng Bộ NN&MT Lê Công Thành nhấn mạnh: “Nếu không tổ chức tốt từ khâu truyền tải đến phản ứng tại chỗ, mọi cảnh báo – dù chính xác – cũng có thể trở nên vô nghĩa.”

Thứ trưởng đánh giá cao những nỗ lực của Quỹ Cộng đồng Phòng tránh thiên tai khi không chỉ đầu tư vào hệ thống cảnh báo hiện đại, mà còn chú trọng tổ chức lực lượng ứng phó tại chỗ, đào tạo người dân và kết nối thông tin giữa các cấp chính quyền. Đây là yếu tố quyết định để biến các cảnh báo thành hành động cụ thể và kịp thời.

Tọa đàm: Đề xuất các giải pháp đa chiều

Tọa đàm đã ghi nhận nhiều tham luận và ý kiến đề xuất thiết thực từ các nhà khoa học, chuyên gia kỹ thuật và đại diện chính quyền địa phương. Một số điểm nổi bật được rút ra như sau:

• Phát triển hệ thống cảnh báo theo thời gian thực Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia đã xây dựng hệ thống cảnh báo lũ quét, sạt lở đất theo thời gian thực thông qua nền tảng WebGIS, tích hợp dữ liệu từ 10 radar thời tiết, hơn 3.500 trạm mưa và các mô hình khí tượng số. Hệ thống này cung cấp thông tin cảnh báo cấp xã, có thể dự báo trước 6 giờ – thời gian đủ để các địa phương tổ chức sơ tán nếu được vận hành hiệu quả.

  

• Tích hợp công nghệ và dữ liệu địa phương Các đại biểu nhất trí rằng công nghệ phải gắn với thực tiễn địa phương. Bản đồ rủi ro thiên tai cần được cập nhật liên tục, có sự tham gia của cộng đồng để phản ánh đúng điều kiện địa hình, đất đá, thảm thực vật và các yếu tố đặc thù. Cần ưu tiên lắp đặt cảm biến mưa, cảm biến độ ẩm đất ở các điểm có nguy cơ cao.

  

• Tổ chức mạng lưới ứng phó tại chỗ Một ý kiến được đồng thuận cao là thiết lập mạng lưới “tam giác ứng phó” gồm: chính quyền – người dân – hệ thống cảnh báo. Các đội xung kích tại chỗ, nếu được huấn luyện đầy đủ và kết nối tốt với trạm cảnh báo, sẽ trở thành nhân tố chủ lực trong sơ tán, hỗ trợ và cảnh báo sớm.
• Chi phí thấp, hiệu quả cao Một số mô hình ứng dụng IoT giá rẻ, do các nhóm nghiên cứu trong nước phát triển, đã được giới thiệu tại tọa đàm. Những thiết bị này có thể lắp đặt tại vùng núi với chi phí thấp, kết nối qua mạng GSM hoặc vệ tinh, giúp giảm phụ thuộc vào hạ tầng phức tạp.

  

• Truyền thông và nâng cao nhận thức Nhiều ý kiến nhấn mạnh vai trò của truyền thông trong việc thay đổi hành vi người dân. Dù hệ thống cảnh báo tốt đến đâu, nếu người dân không hiểu hoặc không tin vào thông tin cảnh báo, hiệu quả sẽ rất hạn chế. Do đó, cần tăng cường các chương trình truyền thông cộng đồng, lồng ghép trong hoạt động của trường học, đoàn thể, tổ chức xã hội tại địa phương.

Từ thôn bản đến chiến lược quốc gia

Buổi tọa đàm là bước nối quan trọng giữa chính sách cấp quốc gia và hành động ở cấp cơ sở. Từ những chia sẻ thực tế đến các đề xuất mang tính chiến lược, tất cả đều hướng đến một mục tiêu chung: xây dựng một hệ thống cảnh báo thiên tai thực sự hiệu quả, kịp thời, đến được tận tay người dân – đặc biệt là người nghèo, người ở vùng khó khăn, nơi thời gian vàng cho sự sống đôi khi chỉ tính bằng phút.

Với vai trò kết nối các nguồn lực xã hội, Quỹ Cộng đồng Phòng tránh thiên tai tiếp tục được kỳ vọng là “cầu nối tin cậy” giữa chính quyền, nhà khoa học, doanh nghiệp và người dân trong công cuộc bảo vệ sinh mạng và tài sản trước sự khắc nghiệt ngày càng tăng của thiên nhiên.

• sạt lở
• cảnh cáo sớm thiên tai
• đo mưa tự động